Miya chayqalishi-bu balandlikdan boshga tushganda, boshga urish yoki ko’karishlar paytida paydo bo’ladigan miya to’qimalariga va faoliyatiga shikast etkazish. Ko’pgina hollarda miyani himoya qiladigan bosh suyagi suyaklarining tashqi kasalliklari kuzatilmasa ham, shikastlanish miyaning o’ziga zarar etkazadi. Miyada mayda qon ketishlar paydo bo’ladi va miya to’qimalari shishadi.
Miya chayqalishi ongni bir zumda yo’qotish bilan namoyon bo’ladi, bu qisqa muddatli bo’lishi mumkin yoki bir necha soat yoki hatto kun davom etishi mumkin; shu bilan birga, nafas olish va pulsning buzilishi ko’pincha kuzatiladi.
Miya chayqalishining asosiy alomati bo’lgan ongsiz holat jabrlanuvchining o’limiga olib kelishi mumkin bo’lgan juda xavfli daqiqalarni keltirib chiqaradi. Hushini yo’qotganda, jabrlanuvchi birinchi navbatda cho’kib ketgan tilni bo’g’ish bilan tahdid qiladi; hushidan ketgan va orqa tomonida yotgan odamda til cho’kadi va nazofarenkada nafas yo’llariga kirishni yopadi. Yana bir xavfli nuqta-qusish paytida nafas yo’llariga qusish, bu ham miya chayqalishining alomatlaridan biridir.
Birinchi yordam. Jabrlanuvchining hayotini saqlab qolish uchun, birinchi navbatda, havo yo’llarining o’tkazuvchanligini saqlash kerak. Behush holatda bo’lgan odam yon tomonga yoki orqa tomonga yotqiziladi va bosh yon tomonga burilishi kerak; bu holat foydalidir, chunki u jabrlanuvchini cho’kib ketgan til yoki qusish bilan bo’g’ilishiga to’sqinlik qiladi. Jabrlanuvchining boshiga sovuq kompresslar qo’yiladi. Yuzaki, xirillash yoki intervalgacha nafas olish bilan darhol jonlantirish choralarini ko’rish kerak — jabrlanuvchiga sun’iy nafas olish, yurak urishi zaiflashganda esa yurak massaji ham amalga oshiriladi.
Hushidan ketgan jabrlanuvchini hech qachon ichishga urinmaslik kerak! Agar ongsiz holatda bo’lgan odam og’ziga suyuqlik quyilsa, u holda bronxlar va o’pkalarga oqib tushadigan suyuqlik uni bo’g’ib qo’yishi mumkin.
Miya chayqalishi bilan og’rigan har bir jabrlanuvchi tezda, ammo barcha ehtiyot choralari bilan tibbiy muassasaga etkazilishi kerak va jabrlanuvchiga hamroh bo’lgan shaxs hamroh bo’lishi kerak. Tashish paytida, agar yarador hali ham hushidan ketgan bo’lsa, uni barqaror holatga keltirish kerak va agar kerak bo’lsa, bu vaqt davomida sun’iy nafas olish va hatto yurak massajini o’tkazish kerak.
