Birinchi yordam — bu jarohat olgan yoki to’satdan kasal bo’lgan odamning sog’lig’i va hayotini himoya qilish uchun oddiy, maqsadga muvofiq choralar to’plami. To’g’ri ko’rsatilgan birinchi yordam maxsus davolanish vaqtini qisqartiradi, yaralarni tezroq davolashga yordam beradi va ko’pincha jabrlanuvchining hayotini saqlab qolish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Birinchi yordam voqea joyida darhol shifokor kelishidan oldin yoki jabrlanuvchini kasalxonaga etkazishdan oldin tez va mohirlik bilan ko’rsatilishi kerak.
Har bir inson o’z qobiliyatlari va qobiliyatlari bo’yicha birinchi yordamni ko’rsatishi kerak. Shunga ko’ra, birinchi yordam havaskor (malakasiz), sanitariya va maxsus bo’linadi. Jabrlangan odamning hayoti va sog’lig’i odatda maxsus tibbiy ma’lumotga ega bo’lmagan shaxslar — havaskorlar tomonidan birinchi tibbiy yordamga bog’liq; shu munosabat bilan har bir fuqaro birinchi yordamning mohiyati, tamoyillari, qoidalari va ketma-ketligini bilishi kerak. Bu ham zarur, chunki jabrlanuvchi o’ziga birinchi yordam ko’rsatishi kerak bo’lgan holatlar mavjud; bu «o’z-o’ziga yordam»deb ataladi.
Birinchi yordamning mohiyati travmatik omillarning keyingi ta’sirini to’xtatish, eng oddiy choralarni ko’rish va jabrlanuvchini tibbiy muassasaga tezroq tashishni ta’minlashdan iborat. Uning vazifasi jarohatlar, qon ketish, infektsiyalar va shokning xavfli oqibatlarining oldini olishdir.
Birinchi yordam ko’rsatishda quyidagilar zarur:
1. Jabrlanuvchini voqea joyidan olib chiqish.
2. Tananing shikastlangan joylarini davolash va qon ketishini to’xtatish, sinishlarni immobilizatsiya qilish va travmatik shokning oldini olish;
3. Jabrlanuvchini tibbiy muassasaga etkazish yoki tashishni ta’minlash.
Birinchi yordamni ko’rsatishda quyidagi printsiplarga amal qilish kerak: to’g’rilik va maqsadga muvofiqlik, tezlik, o’ylash, qat’iyatlilik va xotirjamlik.
Birinchi yordamni ko’rsatishda jabrlanuvchining holatini tez va to’g’ri baholashni talab qiladigan ma’lum bir ketma-ketlikka rioya qilish kerak.
Birinchidan, travma sodir bo’lgan va uning paydo bo’lishi va xarakteriga ta’sir qilgan holatlarni tasavvur qilish kerak. Bu, ayniqsa, jabrlanuvchi hushidan ketgan va tashqi tomondan o’lik ko’rinadigan holatlarda juda muhimdir. Birinchi yordam ko’rsatuvchi tomonidan o’rnatilgan ma’lumotlar keyinchalik malakali yordam ko’rsatishda shifokorga yordam berishi mumkin. Avvalo, quyidagilarni aniqlash kerak: shikastlanish sodir bo’lgan holatlar, shikastlanish vaqti, shikastlanish joyi.
Jabrlanuvchini tekshirishda quyidagilar aniqlanadi: shikastlanishning turi va og’irligi, ishlov berish usuli, ushbu imkoniyatlar va holatlarga qarab zarur birinchi yordam vositalari.
Nihoyat amalga oshiriladi: moddiy vositalar bilan ta’minlash, birinchi yordamni ko’rsatish, jabrlanuvchini tibbiy muassasaga etkazish, u erda unga malakali tibbiy yordam ko’rsatiladi.
Og’ir holatlarda (arterial qon ketish, hushidan ketish, bo’g’ilish) birinchi yordam darhol ko’rsatilishi kerak. Agar yordam beruvchining ixtiyorida zarur mablag ‘ bo’lmasa, unda yordamga chaqirilgan boshqa birov ularni topishga yordam berishi kerak.
Birinchi yordam tezda ko’rsatilishi kerak, ammo bu uning sifatiga ta’sir qilmaydigan tarzda.
Shuni esda tutish kerakki, noto’g’ri yordam jarohatni jiddiy ravishda murakkablashtirishi mumkin!
