Биринчи ёрдам — бу жароҳат олган ёки тўсатдан касал бўлган одамнинг соғлиғи ва ҳаётини ҳимоя қилиш учун оддий, мақсадга мувофиқ чоралар тўплами. Тўғри кўрсатилган биринчи ёрдам махсус даволаниш вақтини қисқартиради, яраларни тезроқ даволашга ёрдам беради ва кўпинча жабрланувчининг ҳаётини сақлаб қолиш учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Биринчи ёрдам воқеа жойида дарҳол шифокор келишидан олдин ёки жабрланувчини касалхонага этказишдан олдин тез ва моҳирлик билан кўрсатилиши керак.
Ҳар бир инсон ўз қобилиятлари ва қобилиятлари бўйича биринчи ёрдамни кўрсатиши керак. Шунга кўра, биринчи ёрдам ҳаваскор (малакасиз), санитария ва махсус бўлинади. Жабрланган одамнинг ҳаёти ва соғлиғи одатда махсус тиббий маълумотга эга бўлмаган шахслар — ҳаваскорлар томонидан биринчи тиббий ёрдамга боғлиқ; шу муносабат билан ҳар бир фуқаро биринчи ёрдамнинг моҳияти, тамойиллари, қоидалари ва кетма-кетлигини билиши керак. Бу ҳам зарур, чунки жабрланувчи ўзига биринчи ёрдам кўрсатиши керак бўлган ҳолатлар мавжуд; бу “ўз-ўзига ёрдам”деб аталади.
Биринчи ёрдамнинг моҳияти травматик омилларнинг кейинги таъсирини тўхтатиш, энг оддий чораларни кўриш ва жабрланувчини тиббий муассасага тезроқ ташишни таъминлашдан иборат. Унинг вазифаси жароҳатлар, қон кетиш, инфектсиялар ва шокнинг хавфли оқибатларининг олдини олишдир.
Биринчи ёрдам кўрсатишда қуйидагилар зарур:
1. Жабрланувчини воқеа жойидан олиб чиқиш.
2. Тананинг шикастланган жойларини даволаш ва қон кетишини тўхтатиш, синишларни иммобилизатсия қилиш ва травматик шокнинг олдини олиш;
3. Жабрланувчини тиббий муассасага этказиш ёки ташишни таъминлаш.
Биринчи ёрдамни кўрсатишда қуйидаги принтсипларга амал қилиш керак: тўғрилик ва мақсадга мувофиқлик, тезлик, ўйлаш, қатъиятлилик ва хотиржамлик.
Биринчи ёрдамни кўрсатишда жабрланувчининг ҳолатини тез ва тўғри баҳолашни талаб қиладиган маълум бир кетма-кетликка риоя қилиш керак.
Биринчидан, травма содир бўлган ва унинг пайдо бўлиши ва характерига таъсир қилган ҳолатларни тасаввур қилиш керак. Бу, айниқса, жабрланувчи ҳушидан кетган ва ташқи томондан ўлик кўринадиган ҳолатларда жуда муҳимдир. Биринчи ёрдам кўрсатувчи томонидан ўрнатилган маълумотлар кейинчалик малакали ёрдам кўрсатишда шифокорга ёрдам бериши мумкин. Аввало, қуйидагиларни аниқлаш керак: шикастланиш содир бўлган ҳолатлар, шикастланиш вақти, шикастланиш жойи.
Жабрланувчини текширишда қуйидагилар аниқланади: шикастланишнинг тури ва оғирлиги, ишлов бериш усули, ушбу имкониятлар ва ҳолатларга қараб зарур биринчи ёрдам воситалари.
Ниҳоят амалга оширилади: моддий воситалар билан таъминлаш, биринчи ёрдамни кўрсатиш, жабрланувчини тиббий муассасага этказиш, у эрда унга малакали тиббий ёрдам кўрсатилади.
Оғир ҳолатларда (артериал қон кетиш, ҳушидан кетиш, бўғилиш) биринчи ёрдам дарҳол кўрсатилиши керак. Агар ёрдам берувчининг ихтиёрида зарур маблаг ъ бўлмаса, унда ёрдамга чақирилган бошқа биров уларни топишга ёрдам бериши керак.
Биринчи ёрдам тезда кўрсатилиши керак, аммо бу унинг сифатига таъсир қилмайдиган тарзда.
Шуни эсда тутиш керакки, нотўғри ёрдам жароҳатни жиддий равишда мураккаблаштириши мумкин!
